Rechten in klare taal: getest en goedgekeurd

Toekomstige verklaring van rechten doorstaat proefproject met glans

Bij een politieverhoor begrijpen verdachten hun rechten beter als die in klare taal zijn opgesteld. Dat blijkt uit een proefproject van de FOD Justitie. De minister van Justitie verwelkomt het rapport en wil dat alle politiezones in 2026 aan de slag kunnen met de nieuwe verklaring van rechten.  

Waarom een nieuwe verklaring?

Iedere verdachte in een strafzaak heeft het recht om vóór het eerste verhoor een verklaring van rechten te ontvangen. Die tekst is echter vrij lang en moeilijk leesbaar, wat het risico vergroot dat mensen hun rechten niet volledig begrijpen of gebruiken.

Om dat te verhelpen, herschreef Team Vereenvoudiging - een werkgroep van experten (*) - de verklaring in klare taal in de drie nationale talen. De juridische inhoud bleef overeind maar kreeg een volledig nieuwe vorm: korter, visueler, makkelijker te lezen en gestructureerd op het ritme van het verhoor. Het resultaat: een flyer en affiche die de burger begrijpt én kan gebruiken. 

Dat daar potentieel in zat, was al langer duidelijk. Eind 2023 sleept het initiatief al de Wablieft-prijs op. Maar om zeker te zijn van de meerwaarde, is het project nu ook grondig getest. De FOD Justitie (Dienst voor het Strafrechtelijk beleid in samenwerking met Team Vereenvoudiging) stond in voor het onderzoek. 

Test in vier politiezones

De vereenvoudigde verklaring werd in 2023 en 2024 getest in de politiezones Brussel-Noord, Namen-Hoofdstad, Limburg Regio Hoofdstad en Weser-Göhl (Eupen). Per zone liep de testfase telkens vier maanden lang. Meerderjarige verdachten die van hun vrijheid beroof waren bij verhoor, kregen er zowel de wettelijke als de vereenvoudigde verklaring van rechten voorgeschoteld.
Als ze na hun verhoor in vrijheid werden gesteld, volgde er een interview om hun begrip van de rechten te toetsen. Meer specifiek ging men na of één van de versies van de verklaring het makkelijker maakt om informatie over rechten te vinden en waarom. Ook politieagenten, advocaten en tolken werden bevraagd. 

De interviews werden afgenomen door criminologiestudenten van de KUL, de UCL en de universiteit van Luik. De studenten voerden een eerste analyse uit van die bevragingen. Hun verslag werd overgemaakt aan de FOD Justitie, waar de Dienst voor Strafrechtelijk beleid instond voor de finale analyse. 

Positieve resultaten

De resultaten zijn duidelijk:

• Verhoorden begrijpen hun rechten beter dankzij de vereenvoudigde verklaring.
• Professionals vinden de nieuwe versie duidelijker, efficiënter en beter bruikbaar.
• Visuele elementen maken de informatie toegankelijker, ook voor mensen met beperkte taalvaardigheid.
• Zowel inhoud als opmaak zorgen ervoor dat verdachten zich meer aangesproken voelen en zich bewuster zijn van hun rechten.

De resultaten van het proefproject zijn samengevat in een rapport dat in februari 2025 werd afgerond. In april is het ook officieel gevalideerd door de beleidscel van de minister van Justitie.

Potentieel voor meer

In het algemeen bevelen de onderzoekers aan om het nieuw model zo snel mogelijk wettelijk te verankeren en uit te rollen in het hele land.

Verder zien de onderzoekers ook potentieel in ruimere toepassingen: ook bij andere vormen van verhoor (van slachtoffers of getuigen bijv.), zou zo’n heldere blik op iemands rechten een meerwaarde zijn. Dat is ook het geval voor wie moet verschijnen voor de onderzoeksrechter.

Wat de impact van dit initiatief nog kan versterken, is duidelijke info over wat rechtsbijstand betekent. Niet iedereen ontvangt daarover dezelfde informatie. Bovendien zijn veel mensen (vaak onterecht) bezorgd dat ze juridische bijstand niet kunnen betalen. De vzw Droits Quotidiens ontwikkelde al een nieuwe informatiefiche die mensen makkelijk wegwijs maakt in het aanbod. De onderzoekers bevelen aan om op basis daarvan een nationale oplossing uit te werken.

Wat volgt?

De werkgroep werkt de verklaring van rechten dit jaar af op basis van alle aanbevelingen en zorgt voor 59 taalversies. Zodra de nieuwe versies ook wettelijk verankerd zijn, komen alle modellen online.

Vanaf dan gaan alle politiezones in het land ermee aan de slag. In de loop van 2026 wordt de nieuwe verklaring van rechten dus overal de norm.

De FOD Justitie en zijn partners gaan intussen verder aan de slag met de aanbevelingen om dit initiatief ook in andere contexten navolging te geven.

Ariane Deladrière, projectleidster bij de FOD Justitie

We hebben aangetoond dat klare taal geen extraatje is, maar een recht op zich. Als burgers hun rechten niet begrijpen, kunnen ze die ook niet uitoefenen. Deze vereenvoudigde verklaring is een concrete stap naar een justitie die echt werkt voor iedereen.

Annelies Verlinden, minister van Justitie

Heldere communicatie is essentieel voor een eerlijke rechtsgang. Dankzij dit project maken we justitie begrijpelijker, toegankelijker en menselijker. Dat is goed voor de burger, én voor het vertrouwen in onze rechtsstaat.

(*): De werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de FOD Justitie, de lokale en federale politie, de magistratuur, de advocatuur, legal design experten van vzw Droits Quotidiens, het Instituut voor Gerechtelijke opleiding (Team Plain language) en vzw Fair Trials.