Mensenhandel is het uitbuiten van mensen door middel van dwang, bedreiging, fraude of misleiding waarbij misbruik wordt gemaakt van een situatie van kwetsbaarheid. Het kan verschillende vormen aannemen, zoals arbeidsuitbuiting, seksuele uitbuiting, uitbuiting van bedelarij en personen dwingen om criminele activiteiten te plegen. Slachtoffers van mensenhandel worden vaak gecontroleerd door hun uitbuiter en in omstandigheden gehouden die hun vrijheid en veiligheid beperken. Dit gaat vaak gepaard met fysieke en/of verbale bedreigingen. Mensenhandel is een misdrijf waarop zware straffen staan.

Mensenhandel is een ernstig en complex probleem dat wereldwijd talloze levens beïnvloedt, maar vaak onbekend is bij het grote publiek. Hoewel het fenomeen in media en politiek steeds vaker wordt besproken, blijft de ware omvang ervan verborgen. Dit heeft tot gevolg dat veel slachtoffers in stilte lijden. 

Veel slachtoffers onder de radar

Helaas blijven veel slachtoffers onder de radar. Ze worden niet gedetecteerd door de autoriteiten en hebben vaak geen idee hoe ze hulp kunnen zoeken. Voor hen is de wereld van hulpverleningsinstanties onbekend terrein, en de angst voor hun daders of de autoriteiten houdt hen in een situatie van uitbuiting. 

De complexiteit van mensenhandel maakt het lastig om slachtoffers te identificeren. Hun uitbuiting blijft vaak verborgen, op de werkvloer of zelfs in gezinnen, waardoor het voor de mensen om hen heen moeilijk is om signalen te herkennen. Schaamte en angst voor stigmatisering of represailles weerhouden slachtoffers er vaak van om hun situatie te onthullen.

Ook in België zijn er nog slachtoffers die nog steeds niet de hulp krijgen waar ze recht op hebben (of soortgelijke hulp). Elk jaar melden zo’n 1500 mogelijke slachtoffers zich bij een van de erkende gespecialiseerde opvangcentra PAG-ASA in Brussel, Payoke in Antwerpen en Sürya in Luik. Er is echter een aanzienlijk dark number. Volgens de schatting van de Global Slavery Index zijn er in ons land elk jaar ongeveer 11.000 mensen die slachtoffer zijn van mensenhandel.

In 2022 werd er een centraal meldpunt voor slachtoffers van mensenhandel opgericht, met als doel de toegang tot hulp voor hen te vergroten: www.stopmensenhandel.be. 

Op de website staat in duidelijke taal uitgelegd wat mensenhandel precies is en in welke vormen het kan voorkomen. Aan de hand van een checklist kunnen slachtoffers en burgers nagaan of er indicatoren zijn van mensenhandel of dat ze zich kunnen identificeren als slachtoffer van mensenhandel. Niet alle situaties zijn immers even duidelijk als andere. 

Slachtoffers, betrokkenen en/of getuigen kunnen 24u op 24, 7d op 7 een situatie anoniem melden via een formulier, beschikbaar op deze website of op deze manier in contact komen met de erkende gespecialiseerde centra. 

Voor de slachtoffers die bedreigd worden of onder streng toezicht staan van mensenhandelaars is er overigens een ‘escape button’ ingebouwd op de website. Met één klik wordt de webpagina verlaten.

De website is beschikbaar in 24 talen, gekozen op basis van de talen die het meest gesproken worden door slachtoffers in België

De website biedt ook een online informatiebank waar verschillende middelen, zoals brochures en video’s beschikbaar zijn. Ze leggen duidelijk uit wat mensenhandel is, wat de verschillende vormen zijn en hoe u het kunt herkennen. Het doel is om de informatie voor iedereen toegankelijk te maken en de toegang tot hulp voor slachtoffers te vergemakkelijken, terwijl professionals praktische hulpmiddelen krijgen om beter te kunnen ingrijpen.

Er is ook een uniek telefoonnummer, 078 055 800, een nummer waarmee direct contact kan genomen worden met de drie centra. De drie centra zijn de klok rond bereikbaar. 

Het meldpunt zorgt voor meer samenwerking, meer laagdrempelige informatie, minder obstakels in de zoektocht naar hulp en een vlottere toegang tot opvang voor slachtoffers. 

Media spelen een belangrijke rol door het publiek beter te informeren over mensenhandel en aan te geven hoe men vermoedelijke situaties van mensenhandel kan melden.

Hier vinden journalisten richtlijnen om op een duidelijke en respectvolle manier om te gaan met mogelijke slachtoffers van mensenhandel en om het Belgisch meldpunt meer bekendheid te geven. 

Berichten over mensenhandel

  • Vermijd verwarring met mensensmokkel. Mensensmokkel gaat over het faciliteren van het illegaal overbrengen/binnenkomen van mensen. Mensenhandel draait om uitbuiting en niet per se om grensoverschrijding. Slachtoffers kunnen ook binnen hun eigen land worden uitgebuit.
    De termen worden regelmatig door elkaar gebruikt, ook al gaat het om twee verschillende misdrijven met een eigen strafbaarstelling. Soms wordt gedacht dat mensenhandel plaatsvindt wanneer iemand illegaal van het ene land naar het andere land wordt vervoerd terwijl dit juist een omschrijving van mensensmokkel is. Er wordt ook vaak gedacht dat alleen vreemdelingen slachtoffer kunnen zijn van mensenhandel, terwijl ook Belgen mogelijk slachtoffer kunnen zijn. Iedereen kan slachtoffer zijn, ongeacht hun nationaliteit, hun geslacht of hun leeftijd. 

LET OP: we merken op dat de verwarring soms komt door de Engelse en Franse vertaling van deze begrippen:

NL FR EN
Mensenhandel Traite des êtres humains Trafficking in human beings/human trafficking
Mensensmokkel Trafic des êtres humains Smuggling in human beings/migrant smuggling
  • Leg de wetgeving en definities duidelijk uit. Mensenhandel verwijst naar verschillende vormen van uitbuiting:
    • seksuele uitbuiting;
    • economische uitbuiting;
    • uitbuiting van bedelarij;
    • het gedwongen plegen van criminaliteit;
    • het wegnemen van organen, weefsels en cellen.

Het is belangrijk om het verschil tussen deze vormen te verduidelijken. Voorkom onduidelijke of generaliserende uitspraken die de complexiteit van mensenhandel niet aantonen.

  • Bericht ook over de bestrijding van mensenhandel. Het is belangrijk om niet alleen over de inbreuk zelf te rapporteren, maar ook over de oplossingen en de manieren waarop de samenleving kan bijdragen aan het beëindigen van deze praktijken. Informatie hierover kan altijd opgevraagd worden bij de hieronder genoemde diensten. 
  • Benadruk de bredere maatschappelijke en economische factoren die mensenhandel mogelijk maken, zoals (kans)armoede, ongelijkheid, gebrek aan onderwijs, discriminatie, gebrek aan legaal verblijf, en andere kwetsbaarheden. Het is belangrijk om het probleem in de context van sociale en economische ongelijkheden te plaatsen.
  • Vermijd het presenteren van mensenhandel als een onoplosbaar probleem, en belicht ook succesvolle initiatieven en positieve veranderingen die plaatsvinden om mensenhandel te bestrijden.
  • Bericht over herstelmogelijkheden en hulpbronnen voor slachtoffers, inclusief juridische bijstand, veilige opvang, en rehabilitatie. Het tonen van hoop en herstel is cruciaal voor het verminderen van de schade die het slachtofferschap kan veroorzaken.
  • Vermijd sensatiezuchtige taal die de ervaring van personen die een uitbuitingssituatie meemaakten trivialiseert of schaadt. Het beste is om aan hulpverleners die in contact zijn met de slachtoffers, meer informatie te vragen.
  • Vermijd het gebruik van schokkende beelden of video’s die slachtoffers in een kwetsbare positie weergeven. Het gebruik van dergelijke beelden kan de schade vergroten, en dient alleen te gebeuren met hun toestemming.  Vermijd beelden die de situatie op een sensatiezuchtige of te eenvoudige manier presenteren. Nagaan of iets te simplistisch is, kan altijd door contact op te nemen met de hieronder genoemde diensten.
  • Hou er rekening mee dat slachtoffers niet altijd beseffen dat publicaties tijdens een lopend onderzoek het onderzoek kunnen schaden of hun positie kunnen ondermijnen. Het is uw verantwoordelijkheid om na te gaan of slachtoffers hiervan op de hoogte zijn en hen in staat te stellen een weloverwogen beslissing te nemen voordat ze instemmen. Informeer hen daarom kort over de vertrouwelijkheid van het onderzoek. 
  • Vermijd het misplaatst gebruik van de term mensenhandel in het kader van  voetbaltransfers. Af en toe gebeurt dat om de aandacht te vestigen op het feit dat er in zekere zin gehandeld wordt in spelers/sporters. De term mensenhandel heeft echter een andere, juridische betekenis die in waarde kan verliezen door hem als hyperbool toe te passen om verontwaardiging te uiten op vlak van sport. Mensenhandel komt immers ook voor in sport in het algemeen en voetbal specifiek en er kan verwarring ontstaan wanneer men deze term regelmatig ongepast gebruikt.

Berichten over slachtoffers

  • Toon verantwoordelijkheid in de berichtgeving. U hebt als journalist de ethische verplichting om de rechten en waardigheid van slachtoffers van mensenhandel te beschermen en te bevorderen.
  • Vermijd stereotypering van slachtoffers of daders. Het vermelden van de nationaliteit kan stereotypering in de hand werken. Doe dit enkel indien het expliciet relevant is bijvoorbeeld om een specifieke modus operandi te beschrijven. Mensenhandel kan op verschillende manieren plaatsvinden en slachtoffers kunnen afkomstig zijn uit verschillende achtergronden en sociale groepen;
  • Bescherm de privacy en veiligheid van personen die een uitbuitingssituatie hebben meegemaakt. Publiceer geen identificerende informatie, zoals namen, foto’s, of andere persoonlijke gegevens die slachtoffers kunnen blootstellen aan gevaar. Ook details uit hun verhaal kunnen hen onnodig identificeerbaar maken (specifieke momenten of locaties waar feiten gepleegd werden).
  • Stigmatisering of schuld toewijzen aan slachtoffers is onaanvaardbaar. Berichten mogen geen implicaties bevatten die suggereren dat slachtoffers zelf verantwoordelijk zijn voor hun situatie zelfs als ze initieel het werk hebben aanvaard.  Uitbuiters maken vaak misbruik van de kwetsbaarheid van hun slachtoffers om hen in situaties te dwingen die andere mensen niet zouden accepteren.
  • Ondersteun het idee van empowerment. Vermijd het benadrukken van slachtofferstatus zonder ook het herstel of de veerkracht van de betrokkenen te bespreken. Het formele statuut van ‘slachtoffer mensenhandel’ wordt enkel toegekend indien er medewerking is met justitie. Dit wil zeggen dat personen met dit statuut dus per definitie de moed hebben om hun uitbuiter ter verantwoording te roepen om mogelijke toekomstige slachtoffers te beschermen.
  • Plaats de verantwoordelijkheid bij de daders en de systemen die mensenhandel mogelijk maken, niet bij de slachtoffers. Vermijd victim-blaming. Als u vragen hebt over de rol van het slachtoffer, neem dan contact op met een van de centra om de aanleiding en context te begrijpen waarin een slachtoffer dit gedrag kan vertonen en vermeld dit er direct bij. U kan hiervoor alle drie de centra benaderen, centra die een slachtoffer begeleiden zullen immers geen informatie kunnen delen over lopende onderzoeken van slachtoffers die bij hen in begeleiding zijn. Als de zaak aanhangig is bij het parket, informeer dan ook altijd bij de bevoegde persmagistraat.
  • Zoek geen contact met de slachtoffers. Indien een slachtoffer in begeleiding is bij één van de drie centra, dan contacteert u hen het best eerst. Als de zaak aanhangig is bij het parket, informeer dan ook altijd bij de bevoegde persmagistraat.
  • Bied perspectief. Geef in een bericht over mensenhandel informatie over waar personen informatie of hulp kunnen vinden. Dat kan door onderaan het artikel of na het item te verwijzen naar het meldpunt voor slachtoffers van mensenhandel. Hieronder vindt u een voorsteltekst.

Hulp nodig?

 

Bij onmiddellijk gevaar, contacteer de politie via 112.
Denkt u slachtoffer te zijn van mensenhandel of twijfelt u over een bepaalde situatie?
Informatie is beschikbaar op www.stopmensenhandel.be.
U kunt ook 24 uur per dag, 7 dagen per week contact opnemen met de gespecialiseerde centra via 078 055 800.

Waar informatie terugvinden?

  • Gebruik deskundige bronnen
  • Gebruik anonieme of geanonimiseerde bronnen, tenzij het absoluut noodzakelijk is om de identiteit te onthullen, en altijd enkel met geïnformeerde toestemming van het slachtoffer. Personen die nog in een uitbuitingssituatie zitten of hier net uit zijn, kunnen zeer kwetsbaar zijn, houd hier rekening mee wanneer u toestemming vraagt en vergewis u van een duidelijke ja voor u overgaat tot publicatie.
  • Volg een opleiding rond mensenhandel om zo geïnformeerd en bewust te zijn over de nuances en gevoeligheden van het rapporteren over mensenhandel. Een goed geïnformeerde pers kan bijdragen aan het vergroten van bewustzijn zonder schade te veroorzaken.
  • Moedig aan tot samenwerking tussen de media, overheidsinstanties, en non-profitorganisaties om het publiek bewust te maken van het probleem en de structurele veranderingen die nodig zijn.