De gevangenis van Merksplas deed vroeger dienst als landbouwkolonie, maar is nu een strafhuis met een halfopen regime. Zij bestaat uit zes paviljoenen. De Haven, een afdeling beveiligde zorg, werd in 2009 in gebruik genomen.
Geschiedenis
De strafinrichting van Merksplas werd in 1825 gebouwd als kolonie om bedelaars en landlopers op te vangen. Na WO II evolueerde zij naar een halfopen gevangenis met gemeenschapsregime. Vandaag is zij een gesloten inrichting voor veroordeelden.
De strafinrichting is sinds 1999 een beschermd monument en is gelegen in een geklasseerd landschap.
Regime
De strafinrichting is een gesloten inrichting voor veroordeelden. Het regime is gericht op de terugkeer van de gedetineerden naar de samenleving. Daartoe nemen zij overdag deel aan gemeenschappelijke tewerkstellings-, opleidings- en ontspanningsactiviteiten.
De inrichting heeft ook een psychiatrische afdeling voor geïnterneerden en veroordeelden met een psychische kwetsbaarheid. In juni 2009 werd bovendien De Haven in gebruik genomen, een afdeling voor beveiligde zorg voor geïnterneerden en veroordeelden met een beperking of psychische kwetsbaarheid. Deze groep verblijft in een speciaal voorziene nieuwbouw. In samenwerking met de Vlaamse overheid is de strafinrichting van Merksplas toonaangevend voor de huisvesting en begeleiding van verstandelijk gehandicapte geïnterneerden binnen een strafinrichting.
Infrastructuur
De inrichting biedt plaats aan 400 mannelijke gedetineerden. Door de oprichting van gespecialiseerde forensisch psychiatrische centra voor geïnterneerden (FPC’s) te Antwerpen en te Gent en de overplaatsingen naar deze centra verblijven er momenteel nog een 100-tal geïnterneerden in de inrichting. Daarnaast zijn er een 300-tal veroordeelden waarvan bijna 1/3 kan ondergebracht worden in de categorie psychisch kwetsbaren.
Op een grote site van meer dan 66 hectaren is de inrichting onderverdeeld in tien paviljoenen, waarvan er zes operationeel zijn. Slechts twee paviljoenen beschikken over individuele cellen. Op de andere paviljoenen zijn voornamelijk cellen voor twee of vier personen voorzien, maar ook enkele grotere woon- en slaapzalen.
Werkplaatsen
Gedetineerden kunnen werken in de smidse van de inrichting of werk verrichten voor externe bedrijven in één van de werkhuizen. Het werk zelf is zeer gevarieerd: productie van metaalconstructies, recyclage van papier, voorbereidend samenstellen van verpakkingsmaterialen, stukwerk in samenwerking met Cellmade, enz. In totaal werken in de verschillende werkhuizen ongeveer 120 gedetineerden. Daarnaast zijn er nog een 65-tal gedetineerden tewerkgesteld in de technische dienst of verrichten zij logistieke taken zoals linnengoed, wasserij, groenbeheer, keuken, enz.