De gevangenis van Nijvel werd in 1908 in gebruik genomen als arrest- en strafhuis. In de jaren 90 werd de gevangenis volledig gerenoveerd en kwamen er twee vleugels bij.
Geschiedenis
Naar het voorbeeld van de nieuwe Oostenrijkse gevangenissen destijds, is de gevangenis van Nijvel gebouwd in de vorm van een Latijns kruis. Bij haar voltooiing in 1904 werd de inrichting beschouwd als een van de modernste van België. Zo was er toen al elektrische verlichting.
Mettertijd werd de gevangenis verder ingericht met werkplaatsen, een sportzaal, enz., maar in de jaren 80 voldeden de oude gebouwen niet langer aan de normen. Door de voortdurende stijging van het aantal gedetineerden was het nodig om de capaciteit van de gevangenis te verhogen.
Het cellencomplex, waarvan de oorspronkelijke vorm vergelijkbaar was met een omgekeerde 'T', werd gewijzigd met de bouw van twee nieuwe vleugels, waardoor het gebouw het aanzien kreeg van een omgekeerde 'E'. De gevangenis van Nijvel werd ingehuldigd in 1998 en bereikte geleidelijk aan zijn opvangcapaciteit (192 gedetineerden). Er werden ook beveiligingswerken aan de achterkant van het gebouw uitgevoerd (installatie van een perimetersysteem met radardetectie en staalplaten achteraan de binnenplaats).
Regime
De gevangenis is uitsluitend bestemd voor mannen en fungeert als arrest- en strafhuis. Zij biedt dus plaats aan beklaagden (gedetineerden in afwachting van een vonnis) en veroordeelden. De originaliteit van de gevangenis van Nijvel lag in in zijn 'klantgerichte' cultuur, met een liberaal regime gebaseerd op zelfdiscipline, arbeid en leven in daggemeenschap. Dat beleid is makkelijk te verklaren doordat de oorspronkelijke gevangenisbevolking vooral uit witteboordcriminelen bestond. Vandaag de dag hebben de gedetineerden zeer diverse en vaak gewelddadige feiten gepleegd. Eén van de vleugels is bestemd voor de werkende gedetineerden. Daar geldt veeleer een gemeenschapsregime.Ondanks een veranderde gevangenisbevolking in de loop der jaren heeft het personeel een klimaat van wederzijds respect weten te vrijwaren. Het huidige regime leidt tot voldoening bij zowel het personeel als de gedetineerden. Bewijs daarvan is het geringe aantal aanvragen tot overbrenging vanwege de gedetineerden en het geringe aantal aanvragen tot mutatie vanwege het personeel. De herziening van de interne classificatie, de opmaak en verspreiding van het huishoudelijk reglement en de ontwikkeling van bepaalde projecten ter verbetering van de detentievoorwaarden zouden die indruk nog moeten versterken.
Infrastructuur
De gevangenis van Nijvel is een typisch voorbeeld van een 'stedelijke' gevangenis. Ze heeft een capaciteit van 192 plaatsen waarvan ongeveer een derde bestemd is voor het arresthuis. De cellulaire zone rond het controlecentrum omvat vijf cellenvleugels, met twee nieuwe vleugels sinds 1997. Tussen de vleugels liggen twee binnenplaatsen. Onder die vleugels (en gedeeltelijk onder de binnenplaatsen) bevinden zich ruime werkplaatsen en is er een grote keuken. De gevangenis beschikt ook nog over verschillende polyvalente zalen, twee fitnesszalen en cursuslokalen.
Werkplaatsen
De werking van de keuken en wasserij vereist de inzet van een twintigtal gedetineerden. De technische dienst stelt drie mannen te werk. Daarnaast zijn een vijftiental personen nodig voor het huishoudelijk werk en bepaalde diensten zoals de kantine of personeelsmess. Privé-ondernemingen bieden eveneens werk aan 45 gedetineerden. Vanwege de configuratie van de lokalen worden enkel kleinschalige werkzaamheden met hoge technische vaardigheid (bijvoorbeeld lassen op PBC) binnen de inrichting verricht. In totaal hebben ongeveer 100 gedetineerden de gelegenheid om op min of meer regelmatige basis te werken.