Ter gelegenheid van ons colloquium van 3 maart jongstleden werd van buitenaf een licht geworpen op de zin van de straf en op de wijze waarop zij haar beslag krijgt in de huidige samenleving. Justitie evolueert immers gelijk met de samenleving, en de strafbepaling is daarop geen uitzondering.
Die dag zijn tal van kwesties aangesneden door de sprekers die waren uitgenodigd door de FOD Justitie.
Wie of wat staat het meest centraal bij de strafbepaling? De burger? Zijn omgeving? Het gepleegde misdrijf? In heel wat gevallen staat de reactie van Justitie niet in verhouding tot de gepleegde feiten en wordt de gevangenis nog al te vaak gezien als enige oplossing, ondanks de aanbevelingen van tal van specialisten. Nochtans kunnen heel wat misdrijven het voorwerp uitmaken van alternatieve maatregelen, sancties of straffen die vaak meer aangepast zijn aan de aard van het misdrijf of afgestemd op de dader zelf. Zeker nu de gevangenis een weinig probate remedie in de bestrijding van de criminaliteit blijkt, zoals bepaalde sprekers aangaven. Zo men wil dat er aldus vaker een beroep zou worden gedaan op de zogeheten gematigde straffen zoals de werkstraf, het elektronisch toezicht of de probatie, dan moet aan die beleidskeuze een dialoog met het maatschappelijke middenveld verbonden zijn. De argumenten voor dergelijke straffen moeten expliciet uiteengezet worden. Maar de dialoog moet ook rekening houden met de emoties en gevoelens waartoe criminaliteit en strafbepaling aanleiding geven en daarom steunen op gedeelde waarden binnen de samenleving. Dat zal het legitieme karakter van de strafmatiging alleen maar versterken.
Waarom straffen, en hoe?
Welke betekenis wil onze justitie geven aan de straffen die zij uitspreekt? Straffen, maar waarom? Heropvoeden om de re-integratie van de dader te bevorderen? Bestraffen, herstellen, de risico's verminderen? Dat de wet zich niet altijd eenduidig is over het oogmerk, is een understatement. De onduidelijkheden en de verwarring door dat gebrek aan klaarheid zijn niet zonder gevolg voor de rechtzoekenden en voor de eerbiediging van hun rechten, zoals in het bijzonder bleek voor het jeugdrecht.
Hoe straffen? De namiddaglezingen maakten duidelijk dat het strafrechtelijke systeem en de andere toezichthoudende instellingen waarover wij beschikken zeer uiteenlopend reageren ten aanzien van de gedragingen van daders die de samenleving als laakbaar beschouwt.
En wat nu?
Wat de toekomst betreft, waren de aanwezige specialisten het erover eens dat - zo de strafrechtelijke dimensie geen noodzakelijkheid is in bepaalde domeinen, en sommige Europese landen erin geslaagd zijn hun gevangenisbevolking drastisch te verkleinen - ook wij een andere benadering van de strafbepaling zouden moeten kunnen hanteren. Men zou bepaalde gedragingen kunnen depenaliseren en overstappen op formules van regularisering en burgerlijke schadeloosstelling, zoals reeds het geval is voor bepaalde domeinen zoals de witteboordcriminaliteit. Men zou dan nog vaker dan nu kunnen teruggrijpen naar minder ingrijpende en minder dure straffen dan de gevangenis. Tot slot zou, voor de meest zware gedragingen, waarvoor de gevangenis niet buiten beschouwing kan gelaten worden, een weldoordacht gebruik ervan moeten worden overwogen zodat de schadelijke gevolgen ervan en risico's voor de samenleving zouden kunnen worden beperkt.
Maar wat vooral aan het licht gekomen is op deze dag, zijn de veelheid en het fundamentele karakter van de uiteengezette aandachtspunten en de noodzaak van een bestendige denkoefening in de diepte. Sommige sprekers hebben ons wegen aangereikt om in die opzet te slagen, steeds met oog voor de mogelijkheden: verschillende casussen overwegen en scenario's inbouwen, in samenspraak met de partners uit de gerechtelijke wereld en ook met de burgers die in contact komen met justitie.
Die uitnodiging tot reflectie en creativiteit is uiteindelijk gericht aan al degenen die dagelijks inspanningen leveren om justitie in dit land beter, efficiënter maar ook menselijker te maken en die hun steentje kunnen bijdragen tot de uitwerking van onze gemeenschappelijke visie op Justitie anno 2020. Dus, laat ons allen samen Justitie heruitvinden en bouwen aan de toekomst!
Meer info
- Just2020
Contact
Edward Landtsheere
Woordvoerder FOD Justitie
press@just.fgov.be
Tel : +32 (0)2 542 67 57
GSM : 0479 44 93 29