Seksueel geweld is een onderbelicht maatschappelijk probleem waar te veel mensen slachtoffer van worden. 

Om seksuele misdrijven beter aan te pakken, wordt het seksueel strafrecht hervormd vanaf 1 juni 2022: de noodzaak aan toestemming krijgt een centrale plaats, seksuele misdrijven krijgen nieuwe definities en worden in sommige gevallen zwaarder bestraft. De uitbating van sekswerk werd gedecriminaliseerd.

Ontdek de belangrijkste updates:

Slachtoffers van seksueel geweld kunnen terecht in een Zorgcentrum na Seksueel Geweld

In een Zorgcentrum wordt een slachtoffer geholpen door een gespecialiseerd multidisciplinair team. Een slachtoffer van seksueel geweld kan er terecht, op gelijk welk uur, op gelijk welke dag.

In het Zorgcentrum kan een slachtoffer de volgende zorg krijgen:

  • medische zorg: zowel verzorging van verwondingen en letsels als onderzoeken en behandeling van allerlei fysieke, seksuele of reproductieve gevolgen.
  • psychische zorg: de eerste psychische zorgen, zowel een luisterend oor als ook uitleg over wat normale reacties zijn na een schokkende gebeurtenis, advies over hoe een slachtoffer daar mee om kan gaan, alsook verdere begeleiding bij de psycholoog en doorverwijzing.
  • een forensisch onderzoek: het vaststellen van letsels, onderzoeken van sporen van de pleger, verzamelen van bewijsmateriaal voor een eventuele aanklacht en rechtszaak.
  • klacht neerleggen bij de politie indien gewenst, met behulp van speciaal opgeleide zedeninspecteurs.
  • opvolging nadien: zowel medische opvolging voor eventuele medicatie of voor letsels, als psychische opvolging bij het verwerkingsproces.

Iedereen is welkom, ook wie geen klacht wil neerleggen. Het doel is om drempelverlagend te werken om de aangiftebereidheid bij slachtoffers te verhogen.

Als een slachtoffer op een latere datum alsnog beslist om een klacht in te dienen dan kan dat. Alle bewijsmateriaal en stalen met sporen worden bewaard. Dat is heel belangrijk want bij seksueel geweld is er vaak een probleem van bewijsvoering.

Behalve bij een Zorgcentrum na Seksueel Geweld kan een slachtoffer steeds terecht bij de politie.

Lees meer over de rechten van slachtoffers.

Toestemming voor seksuele handelingen kreeg een uitdrukkelijke plaats in het seksueel strafrecht en een meer overkoepelende interpretatie. Er is sprake van seksuele misdrijven als de feiten tegen de vrije wil en dus zonder toestemming plaats vonden.

Toch moet er altijd oog zijn voor de omstandigheden van elke individuele zaak om te beoordelen of er toestemming was of niet. Als er bijvoorbeeld geen sprake was van verweer, betekent dat nog niet dat er effectief toestemming was, het kan in dat geval nog steeds gaan om een misdrijf. Toestemming is ook geen vaststaand gegeven: elk individu kan op elk moment voor of tijdens de daad de toestemming intrekken.

In bepaalde situaties kan er sowieso geen sprake zijn van toestemming:

  • Er is geen toestemming als de dader gebruik maakt van de kwetsbare toestand van het slachtoffer waardoor de vrije wil is aangetast, bijv. wanneer het slachtoffer onder invloed is van verdovende middelen. 
  • Er kan nooit toestemming zijn als de dader bedreiging, fysiek of psychisch geweld, dwang, verrassing of een list gebruikt. 
  • Er kan nooit toestemming zijn als het slachtoffer slaapt of bewusteloos is.
  • Een minderjarige jonger dan 16 jaar kan in principe geen toestemming geven voor seksuele handelingen. Meer informatie over de seksuele meerderjarigheidsgrens vindt u hier.

Een minderjarige jonger dan 16 jaar kan in principe geen toestemming geven voor seksuele handelingen. Dat is de seksuele meerderjarigheidsgrens.

Er is wel een uitzondering met het oog op een normale, seksuele ontwikkeling tussen leeftijdsgenoten. Tussen de leeftijd van 14 en 16 jaar kan men wél toestemmen met seksuele handelingen zolang het leeftijdsverschil met de andere persoon niet meer dan drie jaar bedraagt. 

Als het leeftijdsverschil tussen minderjarigen van 14 tot 18 jaar wel groter is dan drie jaar maar zij aangeven dat er wederzijdse toestemming was voor hun seksuele handelingen, is dat eventueel te rechtvaardigen. Het mag in principe niet, maar de wetgever wil niet alle consensuele seksuele handelingen door minderjarigen strafrechtelijk beteugelen. Het is dus mogelijk dat de rechter of het parket oordeelt dat er toch geen strafbaar feit is. Dat wordt bepaald op basis van de individuele elementen in het dossier. 

Een minderjarige kan echter nooit uit vrije wil toestemmen met seksuele handelingen met bloedverwanten. Dat geldt ook ten opzichte van personen die een erkende positie van vertrouwen, gezag of invloed hebben ten aanzien van de minderjarige of in het geval van prostitutie. Prostitutie of eender andere vorm van uitbuiting van minderjarigen is uiteraard ook verboden.

Er is een logische opbouw in het seksueel strafrecht: er is een onderscheid tussen basismisdrijven en verzwaarde misdrijven. Die laatste zijn de basismisdrijven waar er een verzwarende omstandigheid aanwezig is met een hogere strafmaat als gevolg. Hier schetsen we de belangrijkste basismisdrijven en wat verzwarende omstandigheden zijn.

1. Wat is verkrachting?

Verkrachting is elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt. De definitie van verkrachting is uitgebreid op verschillende vlakken. 

Zo hoeft de penetratie niet volledig te zijn maar kan die ook gedeeltelijk zijn. Daarnaast kan toestemming ook tijdens de daad worden ingetrokken worden. Dat is bijvoorbeeld relevant wanneer de seksuele partner tijdens de daad het condoom uitdoet en de weigering negeert.

Er is ook sprake van verkrachting als het slachtoffer als instrument gebruikt wordt, bijv. als iemand wordt opgedragen zichzelf of iemand anders te penetreren.  

De strafmaat voor het basismisdrijf verkrachting die een correctionele rechtbank kan opleggen is  minimum zes maand en maximum tien jaar.  

2. Wat is aantasting van de seksuele integriteit?

Een aantasting van de seksuele integriteit is elke handeling die door een normaal, redelijk persoon als seksueel ongepast wordt beschouwd. Bedreiging of geweld zijn daarbij geen vereisten. Iedereen kan slachtoffer zijn, ongeacht hun gender.

Aantasting van de seksuele integriteit vervangt het vorig misdrijf aanranding van de eerbaarheid. De wetgever stelt namelijk dat de bescherming van de individuele seksuele autonomie op het spel staat en niet de eer van de familie. 

De naamswijziging heeft niet tot gevolg dat bepaalde gedragingen die voorheen strafbaar waren plots niet meer strafbaar zouden zijn. De bestaande rechtsleer voor aanranding van de eerbaarheid blijft dus ook gelden voor aantasting van de seksuele integriteit. 

De strafmaat voor het basismisdrijf aantasting van de seksuele integriteit die een correctionele rechtbank kan opleggen is minimum zes maanden en maximum vijf jaar.  

3. Wat is voyeurisme?

Als een persoon zich in een situatie bevindt waarin het redelijk lijkt dat er geen ongewenste blikken zijn, maar die persoon toch geobserveerd wordt of wanneer er toch beeld- of geluidsopnames worden gemaakt, dan is er sprake van voyeurisme. 

Niet enkel naakte personen kunnen het slachtoffer zijn, maar ook personen die zonder hun medeweten worden geobserveerd en (een deel van) hun lichaam laten zien dat logischerwijs verborgen zou zijn als het slachtoffer wel had geweten dat er sprake was van observatie of registratie.

De strafmaat voor het basismisdrijf voyeurisme die een correctionele rechtbank kan opleggen is minimum zes maanden en maximum vijf jaar.  

4. Wat is openbare zedenschennis?

Niet alle publieke seksueel getinte beelden, handelingen of gedragingen zijn ontoelaatbaar en dus strafbaar. Er is enkel sprake van openbare zedenschennis als het gaat om inhoud van extreem pornografisch of gewelddadige aard en exhibitionisme.

Exhibitionisme is het opdringen aan andermans zicht van de eigen ontblote geslachtsdelen of van een seksuele daad op een openbare plaats of op een plaats die zichtbaar is voor het publiek. Er moet dus sprake zijn van een seksuele connotatie: wildplassen is bijv. evenmin toegelaten, maar valt niet onder exhibitionisme.

De strafmaat voor het basismisdrijf openbare zedenschennis die een correctionele rechtbank kan opleggen is minimum acht dagen en maximum één jaar. 

5. Wat is een verzwaard misdrijf?

Verzwaarde misdrijven zijn basismisdrijven waar er een verzwarende omstandigheid aanwezig is met een hogere strafmaat als gevolg. 

De verzwarende omstandigheden zijn uitgebreid en gemoderniseerd. Voorbeelden van verzwarende omstandigheden zijn:

  • de dood van het slachtoffer als gevolg van de feiten
  • foltering, opsluiting of zwaar geweld tegen het slachtoffer
  • de bedreiging van het slachtoffer met een wapen op gelijkaardig voorwerp
  • de kwetsbare toestand van het slachtoffer
  • het slachtoffer was jonger dan 16 jaar of tussen de leeftijd van 16 en 18 jaar 
  • er is sprake van incest (zie kader)

De hervorming van het seksueel strafrecht voegt bepaalde verzwarende omstandigheden toe of breidt ze uit:

  • nieuw: de toediening van weerloos makende stoffen waarbij de dader het slachtoffer heimelijk of onder dwang verdooft of weerloos maakt met als doel het slachtoffer seksueel te misbruiken (zulke feiten worden soms benoemd als ‘drug facilitated sexual assault’ of ‘spiking’)
  • uitgebreid: er is een discriminerende drijfveer. De dader was gemotiveerd door haat, misprijzen of vijandigheid op basis van een bepaald (vermeend) kenmerk van het slachtoffer. Dat kan gaan om bijvoorbeeld. ras of seksuele geaardheid, maar de lijst van mogelijke gronden is gemoderniseerd en uitgebreid.

Wat is incest?

Incest is seksueel contact tussen bloedverwanten. Sinds de hervorming van het seksueel strafrecht wordt incest beschouwd als een afzonderlijk misdrijf als het gaat om minderjarigen. Incest is een verzwaard misdrijf.

De strafmaat voor het verzwaard misdrijf incest die een correctionele rechtbank kan opleggen, hangt af van het basismisdrijf.  Bij aantasting van de seksuele integriteit tussen minderjarige bloedverwanten, is dat bijvoorbeeld minimum 1 jaar en maximum 15 jaar. Bij verkrachting tussen minderjarige bloedverwanten, is dat minimum 3 jaar en maximum 28 jaar.

Als er sprake is van incest tussen meerderjarigen zonder toestemming, dan is dat ook strafbaar als een niet-consensuele intrafamiliale seksuele handeling. De strafmaat bij aantasting van de seksuele integriteit tussen meerderjarige bloedverwanten is minimum zes maanden en maximum 10 jaar. Bij verkrachting tussen meerderjarige bloedverwanten is dat minimum 1 jaar en maximum 15 jaar. 

6. Wat is misbruik van prostitutie?

De uitbating van prostitutie wordt stapsgewijs gedecriminaliseerd, maar als er een element van mensenhandel of misbruik is, blijven de handelingen strafbaar. De wet stelt dat er (los van mensenhandel) vier specifieke misdrijven mogelijk zijn.

Pooierschap

Vrijwillige sekswerkers die zelf hun eigen sekswerk organiseren, kunnen dat doen, maar een pooier blijft strafbaar. Het aanmoedigen van een persoon om in de prostitutie te stappen, is strafbaar met een gevangenisstraf tot maximum 5 jaar. Ook als iemand een persoon verhindert om uit de prostitutie te stappen, is dat strafbaar. 

Illegale reclame 

Niet alle reclame voor sekswerk is toegestaan. Te prominente reclame in het publieke domein of reclame in de buurt van onderwijsinstellingen zijn bijvoorbeeld verboden. Zulke feiten zijn strafbaar met een gevangenisstraf van 1 maand tot 1 jaar en een geldboete van 100 euro tot 1000 euro (te vermeerderen met de geldende opdeciemen). 

Openbaar aanzetten tot prostitutie

Het is absoluut verboden om iemand aan te zetten in de prostitutie te stappen met welk middel ook. Daarmee viseert de wetgever bijvoorbeeld zogenaamde loverboys, sugardaddies en andere malafide figuren die mensen in de prostitutie duwen. Zulke feiten zijn strafbaar met een gevangenisstraf van 1 maand tot 1 jaar en een geldboete van 100 euro tot 1000 euro (te vermeerderen met de geldende opdeciemen).

Verzwaard misbruik van prostitutie 

Door verzwaard misbruik van prostitutie in te roepen als strafbaar feit wil de wetgever kwetsbare meerderjarige personen die door hun sociale achtergrond het slachtoffer zijn van misbruik van prostitutie extra beschermen. Zulke feiten zijn strafbaar met een gevangenisstraf van minimum 6 maanden en maximum 10 jaar. 

Meerderjarigen mogen seksueel getinte beelden en opnames naar elkaar versturen zolang er sprake is van wederzijdse toestemming (dat heet primaire sexting), maar kunnen bestraft worden als ze deze onder derden verspreiden (dat heet secundaire sexting).

Sexting door minderjarigen tussen de leeftijd van 16 en 18 jaar is niet strafbaar zolang het gebeurt met wederzijdse toestemming en de beelden voor strikt eigen gebruik zijn. Onder de 16 jaar is het altijd verboden, ook als het gaat om bijvoorbeeld leeftijdsgenoten van 14 en 15 jaar die een normale seksuele ontwikkeling beleven. Dit ter bescherming van de minderjarige die de impact van deze beelden niet altijd kan inschatten.

Het is nooit  toegelaten om seksueel getinte beelden onderling te delen als er sprake is van grensoverschrijdend gedrag, bijvoorbeeld als er sprake is van een gezagsrelatie tussen de betrokkenen.

  • Seksuele misdrijven passen in “titel VIII: de misdaden en wanbedrijven tegen personen” onder een nieuw hoofdstuk “seksuele integriteit, het seksuele zelfbeschikkingsrecht en de goede zeden”. Die plaats toont duidelijk aan dat elk individu de vrije wil heeft om in te stemmen met seksuele handelingen, maar dat die toestemming er altijd en daadwerkelijk moet zijn.
  • Het hoofdstuk rond seksuele misdrijven volgt vlak na het hoofdstuk rond opzettelijk doden. Die plaats in het wetboek benadrukt dat seksuele misdrijven een zeer ernstige vorm van criminaliteit zijn.
  • Seksuele misdrijven vielen vroeger onder “titel VII: misdaden en wanbedrijven tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid”. Seksuele misdrijven tasten echter de seksuele integriteit van een persoon aan. Het uitgangspunt is niet meer dat er een inbreuk op de gezinsvrede is. Het gaat ook niet specifiek om misdrijven tegen de moraal of de eer. 
  • Alle misdrijven van seksuele uitbuiting van minderjarigen, worden gegroepeerd. Het kan bijv. gaan om het benaderen van minderjarigen voor seksuele doeleinden, prostitutie van minderjarigen en beelden van seksueel misbruik van minderjarigen.

De rechter heeft binnen het wettelijk kader voor elk misdrijf een bepaalde vork aan bestraffing. 

Er zijn daarnaast meer mogelijkheden gecreëerd om straffen op maat op te leggen, ook bij het basismisdrijf verkrachting. Naast het opleggen van een gevangenisstraf, kan de rechter de dader bijvoorbeeld ook verplichten om een behandeling te volgen als probatiestraf. Zo kan de dader bijvoorbeeld werken aan de seksuele problematiek die leidde tot de feiten. Een meer gerichte aanpak en effectieve bestraffing kunnen de kans op recidive doen dalen.

De optie tot probatiestraffen zoals een verplichte therapie of ontwenningskuur is inzetbaar voor alle daders, ongeacht hun eventueel gerechtelijk verleden.