Als de rechter u tot een werkstraf veroordeelt, veroordeelt hij u tot het uitvoeren van een bepaalde activiteit ten bate van de samenleving en dit in uw vrije tijd. U kunt ook zelf aan de rechter vragen om u een werkstraf op te leggen.
De werkstraf wordt uitgedrukt in uren en kan in principe minimum 20 en maximum 300 uren bedragen. U moet deze straf uitvoeren binnen de 12 maanden na de veroordeling, tenzij uitzonderlijke omstandigheden een verlenging zouden rechtvaardigen (bijvoorbeeld ingeval van ziekte). De rechter spreekt ook een vervangende gevangenisstraf en / of een geldboete uit die kan worden uitgevoerd als u de opgelegde prestatie toch niet levert.
De rechter kan aanduidingen geven over de concrete invulling van de werkstraf om bijvoorbeeld een verband te garanderen tussen de aard van de feiten en de aard van het werk dat u moet uitvoeren.
De werkstraf kan enkel worden uitgevoerd bij openbare diensten van de Staat, de gemeenten, de provincies, de gemeenschappen of de gewesten, verenigingen zonder winstoogmerk of bij stichtingen met een sociaal, wetenschappelijk of cultureel oogmerk. Concrete voorbeelden hiervan zijn technische gemeentediensten, groendiensten, bejaardentehuizen, natuurverenigingen en bibliotheken.
Tijdens de uitvoering van de werkstraf wordt uopgevolgd door een justitieassistent die u helpt bij het vinden van een arbeidsplaats en die zal nagaan of u het nodige doet om uw werkstraf correct uit te voeren. De justitieassistent moet hierover verslag uitbrengen bij de probatiecommissie. De probatiecommissie is immers de bevoegde instantie die toeziet op de manier waarop u de werkstraf uitvoert (bijvoorbeeld uw aan- of afwezigheden, stiptheid). Bij problemen, zal de justitieassistent dit ook onmiddellijk melden aan de probatiecommissie die u dan op een zitting kan oproepen.
De probatiecommissie zendt een verslag van de zitting aan de procureur des Konings. Op basis van dit verslag kan de procureur des Konings beslissen om de vervangende straf, die door de rechter werd voorzien, uit te voeren. Hij kan eventueel beslissen om deze vervangende straf niet volledig uit te voeren. De procureur houdt daarbij rekening met aantal uren van de werkstrafdat u wel hebt gepresteerd.